Hợp đồng hoán đổi là gì? Đặc điểm, mục đích và cơ chế

Hợp đồng hoán đổi là một thỏa thuận tài chính cho phép hai bên trao đổi một số dòng tiền cụ thể. Qua đó, nhà đầu tư có thể giảm thiểu rủi ro và tạo ra lợi nhuận. Vậy hợp đồng hoán đổi là gì? Đặc điểm, mục đích và cơ chế Interest Rate Swap là gì? Hãy cùng Investo đề cập cụ thể hơn các vấn đề này ở dưới đây nhé!

1. Định nghĩa hợp đồng hoán đổi

Hợp đồng hoán đổi (Swap Contract) là một dạng thỏa thuận giữa 2 đối tác về việc thanh toán hoặc trao đổi định kỳ các dòng tiền trong tương lai. Trong đó, các phương thức và thời gian giao dịch đều đã được xác định cụ thể. Hợp đồng này có hiệu lực ngay từ thời điểm ký kết cho đến thời điểm đáo hạn.

Hợp đồng hoán đổi thường được coi như một công cụ tài chính phái sinh (Derivative). Nó cho phép các bên đối tác trao đổi một dòng tiền để đổi lấy một dòng tiền khác của bên kia. Việc trao đổi này chỉ diễn ra với một nhánh cụ thể của dòng tiền (Legs) thay vì toàn bộ dòng tiền (Cash Flow). Giá trị của thỏa thuận hoán đổi đều được mọi bên thống nhất một cách cụ thể với các điều khoản rõ ràng.

Swap Contract thường được sử dụng để phòng ngừa rủi ro tài chính. Hỗ trợ kiểm soát rủi ro lãi suất, rủi ro về tỷ giá, giá cổ phiếu,... Nhờ đó, bạn có thể tận dụng triệt để các ưu đãi từ phía doanh nghiệp và tối ưu hoạt động đầu tư.

Lưu ý: Khác với hợp đồng tương lai, hợp đồng hoán đổi không thể sử dụng để mua bán trực tiếp mà chỉ có tác dụng cụ thể với 2 bên đối tác. Việc hủy bỏ hợp đồng vì thế sẽ cần sự đồng thuận của cả 2 bên. 

Hợp đồng hoán đổi (Swap Contract) là gì?

2. Các yếu tố tạo nên hợp đồng hoán đổi

Swap Contract cũng được tạo nên bởi các yếu tố cụ thể như các thỏa thuận tài chính thông thường. Cụ thể như sau: 

• Một thỏa thuận hoán đổi cụ thể sẽ cần các bên tham gia ký kết và đồng ý với mọi điều khoản được thỏa thuận. Trong đó, mọi sự thống nhất đều được thực hiện dựa trên ý chí tự nguyện, bình đẳng về lợi ích.
• Hợp đồng yêu cầu sự xác lập và có thể chấm dứt các quyền, nghĩa vụ cụ thể nếu các bên ký kết phát sinh những hậu quả pháp lý.
• Mọi điều khoản bên trong hợp đồng Swap đều được thể hiện rõ ràng về mặt nội dung. Đặc biệt là về các quyền và nghĩa vụ cần thực hiện của đôi bên ký kết. Điều này giúp đảm bảo lợi ích pháp lý tối ưu nhất cho mọi đối tác khi thực hiện Swap Contract.

Hợp đồng Swap được tạo nên dựa trên sự đồng thuận giữa các đối tác.

3. Đặc điểm của hợp đồng hoán đổi

• Hợp đồng hoán đổi tuân thủ các nguyên tắc cơ bản của việc thực hiện hợp đồng. Trong đó, các đối tác thực hiện hợp đồng dựa trên ý thức tự nguyện, sự bình đẳng về lợi ích và các mặt pháp lý. Các nội dung và điều khoản thể hiện quyền và nghĩa vụ giữa các đối tác cần được thể hiện rõ ràng và cụ thể.
• Swap Contract có tính chất phản ánh sự biến động của các yếu tố tài chính. Các yếu tố tài chính cụ thể là lãi suất, tỷ giá cổ phiếu, giá cổ phiếu,... Trong đó, một bên đổi dòng tiền của mình lấy một dòng tiền khác. Điều này, giúp nhà đầu tư có thêm góc nhìn cụ thể về tình trạng tài chính của doanh nghiệp. 
• Hợp đồng Swap có giá trị bằng không kể cả sau khi ký kết. Việc ký kết Swap sẽ không yêu cầu chuyển nhượng vốn ban đầu. Thay vào đó, các bên chỉ thanh toán dựa trên sự chênh lệch giữa các dòng tiền theo nguyên tắc bù trừ và giảm thiểu sự rủi ro tín dụng. 
• Hợp đồng Swap có thể giao dịch trên thị trường phi tập trung - OTC. Đây là nơi mọi nhà giao dịch có thể làm việc mà không có sự can thiệp của bên thứ 3. Khi này, các đối tác sẽ tự do thương lượng các điều khoản và phương pháp thanh toán hợp đồng. Lưu ý, kiến thức là yếu tố then chốt giúp nhà đầu tư tránh gặp kẻ xấu trên OCT.
• Swap Contract có tác dụng kiểm soát rủi ro và tối ưu lợi nhuận. Các đối tác có thể tận dụng hợp đồng Swap để bảo vệ các danh mục đầu tư khỏi sự biến động giá của thị trường. Từ đó có được ngoại tệ, tỷ giá cổ phiếu mong muốn và kiếm lời từ sự chênh lệch giá thị trường.

Đặc điểm của hợp đồng hoán đổi.

4. Ưu điểm và nhược điểm của hợp đồng hoán đổi

a. Ưu điểm

• Đảm bảo lợi ích cho mọi bên ký kết: Hợp đồng hoán đổi đảm bảo các bên tham gia sử dụng hợp đồng đều sẽ có lợi ích. Ví dụ: Đối với hợp đồng hoán đổi giữa khách hàng và ngân hàng. 
• Với khách hàng: Việc sử dụng hợp đồng hoàn đổi sẽ giúp khách hàng tránh được những sự biến động về tỷ giá. Qua đó, đảm bảo được nhu cầu mua sử dụng ngoại tệ (Nội tệ) trong ngày ký kết và bán tại ngày đáo hạn. 
• Với ngân hàng: Hợp đồng hoán đổi cho phép ngân hàng thu lời dựa trên sự chênh lệch tỷ giá tiền tệ được thỏa thuận.
• Đảm bảo nhu cầu sử dụng tiền tệ: Hợp đồng hoán đổi là sự tối ưu giữa giao dịch ngay và giao dịch kỳ hạn. Trong đó, việc thực hiện hợp đồng Swap với ngân hàng sẽ giúp khách hàng đáp ứng nhu cầu về tiền tệ ở cả thời điểm hiện tại và tương lai.

b. Nhược điểm

• Rủi ro đánh mất cơ hội chốt lời tốt: Hợp đồng hoán đổi không thể hoàn thành trước ngày đáo hạn. Điều này có thể giúp nhà đầu tư tránh được những biến động của thị trường. Song, nó sẽ khiến bạn đánh mất cơ hội đầu tư hiếm có khi thị trường biến động ngược dự đoán.
• Hợp đồng bỏ qua biến động giá: Hợp đồng hoán đổi chỉ quan tâm đến những quy định tiền tệ của ngày ký kết và ngày đáo hạn. Nó bỏ qua mọi sự biến động giá trị khác trên thị trường trong suốt thời gian tồn tại của hợp đồng. Vì vậy, thay vì sử dụng hợp đồng Swap để kiếm lời, nhà đầu tư chỉ nên sử dụng nó để làm công cụ kiểm soát rủi ro.

5. Mục đích và cơ chế của hợp đồng hoán đổi

Mục đích:

• Hợp đồng hoán đổi được sử dụng nhằm phòng ngừa rủi ro tài chính giữa một thị trường biến động mạnh. Cụ thể, việc sử dụng hợp đồng hoán đổi sẽ giúp nhà đầu tư bảo vệ tài sản khỏi biến động giá của thị trường.
• Hợp đồng hoán đổi giúp các bên ký kết đảm bảo quyền lợi về tỷ giá cổ phiếu, giá cổ phiếu và nhiều ưu đãi khác.

Cơ chế hoạt động:

Hợp đồng hoán đổi được thực hiện khi hai bên đối tác đã có những sự hiểu biết nhất định về nhau. Khi đó, việc thực hiện thỏa thuận sẽ giúp 2 bên tuân thủ việc thanh toán định kỳ với thời gian và phương thức thanh toán đã xác định.

Khi đó, thỏa thuận này sẽ giúp đảm bảo mục đích tài trợ và tạo ra tài sản cho đôi bên. Bên cạnh đó, nó sẽ đảm bảo nhiều lợi thế đầu tư hơn việc gửi tiền quản lý hoặc vay ngân hàng.

Việc thực hiện hợp đồng Swap sẽ không được công khai trên bảng cân đối kế toán. Do, đối với các doanh nghiệp, việc sử dụng hợp đồng Swap cũng tương tự như một chiến lược quản trị rủi ro. Chính vì vậy, không doanh nghiệp nào muốn để lộ các chiến lược kinh doanh này trước mắt các đổi thủ cùng ngành.

Cơ chế của hợp đồng hoán đổi

6. Các loại hợp đồng hoán đổi

a. Hoán đổi lãi suất

Hợp đồng hoán đổi lãi suất (Interest Rate Swap) là một thỏa thuận hợp đồng phái sinh. Trong đó, một bên trao đổi dòng lãi suất của mình để lấy một dòng lãi suất của bên khác. Thường được sử dụng để quản lý tài sản hoặc kiếm lời từ sự thay đổi lãi suất. Đây là một công cụ phái sinh khá phổ biến đối với các nhà đầu tư.

Thỏa thuận hoán đổi lãi suất thông dụng nhất là một bên trả một mức lãi suất cố định cho bên kia. Trong khi đó, họ sẽ nhận lại một khoản lãi suất thả nổi nhất định gắn với lãi suất tham chiếu LIBOR. Cụ thể:

• Bên A trả lãi cố định cho bên B (Khi này A sẽ nhận lãi suất thả nổi).
• Ngược lại, nếu bên B trả lãi cố định cho bên A (Khi này B sẽ nhận lãi suất thả nổi).

Ví dụ về hợp đồng hoán đổi lãi suất: A đồng ý trả cho B một số tiền lãi cố định là 3% và nhận lãi khoản thanh toán theo lãi suất LIBOR là 50 điểm (0,5%). Lưu ý, vì là hợp đồng hoán đổi cho nên khi ký kết cả A và B sẽ không trao đổi số tiền danh nghĩa mà chỉ tính lãi dựa trên số tiền này. Tại ngày đáo hạn, số tiền thanh toán lãi suất sẽ được tính như sau: Nếu LIBOR là 1,3%, B sẽ nhận 1,2% và bên A sẽ cần thanh toán 1,2% số tiền danh nghĩa. Lãi suất cố định (3%) được coi là lãi suất hoán đổi.

b. Hoán đổi tiền tệ

Hoán đổi tiền tệ (Currency Swap) là một thỏa thuận về việc trao đổi ngoại tệ. Trong đó, hai bên sẽ lấy khoản tiền gốc và lãi cố định của một khoản vay để trao đổi với một khoản tiền gốc và lãi cố định của một khoản vay tương ứng có mệnh giá khác.

Hợp đồng hoán đổi tiền tệ thường được sử dụng kết hợp với hợp đồng hoán đổi lãi suất.

Ví dụ: Một công ty A của Việt Nam có nhu cầu sử dụng và cần đồng USD. Khi này, A sẽ tìm kiếm một công ty B khác để đưa ra thỏa thuận hoán đổi tiền tệ. Nếu cả hai bên đồng ý các mức lãi suất và tổng số tiền cần thỏa thuận, họ sẽ cùng ký kết hợp đồng. Thời gian đáo hạn kéo dài ít nhất 10 năm.

c. Hoán đổi tín dụng

Hợp đồng hoán đổi tín dụng (Credit Swap) là một thỏa thuận phái sinh tín dụng. Trong đó, bên mua sẽ thanh toán một khoản tiền định kỳ cho phía bán. Đổi lại, họ sẽ được nhận đền bù nếu như công cụ tài chính cơ sở bị mất khả năng thanh toán.

d. Hoán đổi hàng hóa

Hợp đồng hoán đổi hàng hóa (Commodity Swap) là một thỏa thuận về giá thả nổi của một loại hàng hóa cụ thể. Trong đó, họ sẽ sử dụng giá giao ngay để đổi lấy một mức giá cố định khác trong một khoản thời gian cụ thể.

Sử dụng thỏa thuận này, người sử dụng hàng hóa sẽ muốn đảm bảo giá sản phẩm luôn một đạt mức tối đa và đồng ý trả cho tổ chức tài chính một mức giá cố định khác. Đổi lại, người sử dụng khi này sẽ nhận được những khoản thanh toán dựa trên giá cả thị trường.

Đối với người sản xuất thì ngược lại, họ sẽ muôn cố định thu nhập và đồng ý trả giá cho tổ chức tài chính. Khi đó, thay vì nhận được những khoản thanh toán dựa trên giá cả thị trường, người sản xuất sẽ nhận được những khoản thanh toán cố định cho hàng hóa.

e. Hoán đổi chứng khoán vốn

Hợp đồng hoán đổi chứng khoán vốn (Equity Swap) là một dạng thỏa thuận trao đổi tổ hợp các dòng tiền trong tương lai. Khi này, hai dòng tiền sẽ được đề cập như hai vế của hợp đồng. Trong đó, một vế sẽ gắn với lãi suất thả nổi LIBOR, gọi là vế nổi. Vế còn lại sẽ được gắn với kết quả của một cổ phiếu hoặc một chỉ số thị trường, đây gọi là vế cổ phiếu. 

7. Hợp đồng hoán đổi giao dịch trên thị trường nào ?

Hợp đồng Swap thường được giao dịch trên thị trường phi tập trung - OTC. Đây là nơi các doanh nghiệp và nhà đầu tư có thể giao dịch mà không có sự can thiệp của bên thứ 3. Khi này, các đối tác cùng ký kết sẽ tự do thương lượng các điều khoản và phương pháp thanh toán của hợp đồng. 

Lưu ý: Các nhà đầu tư cần chuẩn bị kiến thức và sự hiểu biết về tài chính, kinh tế ở một mức nhất định nếu muốn bắt đầu hoạt động trên OCT. Điều này sẽ giúp bạn hiểu rõ các điều khoản được ký kết trong hợp đồng. Tránh gặp phải các tổ chức lừa đảo.

Swap Contract là sản phẩm phổ biến trên thị trường phi tập trung.

8. Hướng dẫn sử dụng hợp đồng hoán đổi hiệu quả

Hợp đồng hoán đổi cũng được coi là một trong những sản phẩm chứng khoán phái sinh phổ biến nhất. Do đó, cách sử dụng hợp đồng hoán đổi sẽ không có gì khác biệt so với các sản phẩm phái sinh khác. Thay vào đó, dưới đây hãy cùng tìm hiểu những lưu ý để sử dụng hợp đồng hoán đổi hiệu quả nhé!

• Vấn đề kinh tế, lãi suất: Như bạn biết, các vấn đề kinh tế và chính trị luôn là những yếu tố tác động mạnh tới thị trường ngoại hối. Cụ thể, các yếu tố kinh tế và chính trị ảnh hưởng đến dòng tiền trao đổi. Qua đó tác động trực tiếp đến lợi ích khi sử dụng Swap Contract.
• Tỷ giá trên hợp đồng hoán đổi tiền tệ. Tỷ giá hoán đổi ngoại tệ là tỷ lệ quy đổi giữa đồng tiền quốc gia này sang đồng tiền quốc gia khác. Tỷ giá này thường sẽ thay đổi theo thời gian. Trong đó, dòng tiền được trao đổi trong hợp đồng hoán đổi tiền tệ chịu ảnh hưởng trực tiếp của yếu tố này. 
• Các khoản phí đi kèm: Cụ thể như phí giao dịch, chuyển khoản, phí chiết khấu trên giá trị giao dịch, phí xử lý giao dịch, chiết khấu trên tỷ giá ngoại tệ,... Các khoản phí đi kèm này thường chỉ chiếm một phần trăm nhỏ. Nhưng nếu không được tính toán kỹ, nó có thể nhanh chóng rút cạn tài khoản giao dịch.
• Giao dịch dựa trên các nguồn tin không đáng tin cậy. Là một nhà đầu tư, việc nắm rõ tin tức thị trường luôn đem lại lợi thế lớn khi giao dịch. Chính vì vậy, trước khi thực hiện hợp đồng hoán đổi với bất kỳ dòng tiền nào. Hãy đảm bảo bạn có đủ thông tin về thị trường hoặc doanh nghiệp đối tác.

9. Lợi ích và rủi ro hợp đồng hoán đổi mang lại

Lợi ích: 

• Đáp ứng nhu cầu hoán đổi ngoại tệ, nội tệ và cho phép giao dịch từ ngày ký kết đến ngày đáo hạn.
• Giúp phòng ngừa rủi ro khi biến động tỷ giá. Một số quy định cụ thể được đề ra khi ký kết Swap có thể giúp dòng tiền tránh khỏi biến động tỷ giá.
• Đối với các ngân hàng tài chính, việc sử dụng hợp đồng hoán đổi cho phép họ đáp ứng nhu cầu của khách hàng. Việc này sẽ làm tăng giá trị thương hiệu. Song, các hoạt động giao dịch trên chênh lệch ngoại tệ sẽ giúp ngân hàng có thêm lợi nhuận.
• Giải quyết nhu cầu sử dụng ngoại tệ của nhà đầu tư ở cả hiện tại và tương lai.

Rủi ro:

• Rủi ro chịu lỗ khi giá di chuyển ngược dự đoán: Hợp đồng hoán đổi có yêu cầu bắt buộc thực hiện khi đến ngày đáo hạn. Khi đó, đôi bên đều phải thực hiện bất kể tỷ giá là như thế nào. Cụ thể, nếu tỷ giá biến động trái với dự đoán và vấn được thực hiện, nó sẽ khiến nhà đầu tư chịu lỗ.
• Rủi ro đánh mất nhiều cơ hội giao dịch tốt hơn: Hợp đồng hoán đổi chỉ quyết định tại thời điểm ký kết và thời điểm đáo hạn. Mọi yếu tố biến động, sự kiện chính trị diễn ra ở giữa 2 khoảng thời gian này đều không có giá trị. Điều này khiến cả hai bên ký kết bỏ lỡ nhiều cơ hội lớn.

10. Hợp đồng hoán đổi ảnh hưởng như thế nào đến thị trường tài chính ?

Hợp đồng hoán đổi được giao dịch chủ yếu trên thị trường OTC. Vì vậy các điều khoản của hợp đồng được thiết kế rất cụ thể cho từng bên ký kết. Bên cạnh đó, hợp đồng này ra đời với mục đích chính là phòng ngừa rủi ro từ biến động giá thị trường. Do đó, nó thúc đẩy nhu cầu giao dịch diễn ra sôi nổi thông qua các lợi thế mà công cụ này mang lại.

Nếu hợp đồng hoán đổi được giao dịch bên ngoài thị trường tập trung, sẽ có thêm một chủ thể trung gian cùng tham gia vào hợp đồng. Đây được gọi là tổ chức kinh doanh hợp đồng hoán đổi. Trong đó, tổ chức này sẽ đóng vai trò kết nối hai bên đối tác để sử dụng hợp đồng. Lợi nhuận của tổ chức phần lớn đến từ chênh lệch giá chào bán và giá chào mua.

11. Các câu hỏi thường gặp

Dưới đây là một số câu hỏi thường gặp nhất mà có thể bạn đọc cũng đang thắc mắc về hợp đồng hoán đổi:

• Hợp đồng hoán đổi được sử dụng với mục đích gì?

Mục đích chính khiến các nhà đầu tư và doanh nghiệp sử dụng hợp đồng hoán đổi là để phòng ngừa rủi ro và tránh sự ảnh hưởng của biến động thị trường. Bởi, việc trao đổi lãi suất của các loại hàng hóa, tiền tệ,... đều sẽ được quy định sẵn trên hợp đồng. Việc trao đổi sẽ diễn ra dựa trên những quy định này thay vì biến đổi của thị trường.

• Có mấy loại hợp đồng hoán đổi?

Hiện nay thị trường đang có 5 loại hợp đồng hoán đổi chính. Bao gồm: hoán đổi lãi suất, hoán đổi tiền tệ, hoán đổi tín dụng, hoán đổi hàng hóa và hoán đổi chứng khoán vốn.

12. Kết luận

Trên đây là những thông tin cơ bản nhất để giúp bạn hiểu thêm về hợp đồng hoán đổi. Là một trong những dạng thỏa thuận khá phổ biến trong thị trường phi tập trung, Swap Contract sẽ là một chiến lược quản trị rủi ro và đảm bảo lợi nhuận khá tối ưu mà bạn có thể tham khảo thêm. Ngoài ra, nếu bạn vẫn còn thắc mắc khác cần hiểu thêm về loại hợp đồng này, hãy để lại một bình luận phía dưới để Investo giải đáp nhé!

Phương Sơn